S talijanskog prevela: M. Evtov

Prošle jeseni je grupica gruzijskih gorštaka iz doline rijeke Rioni, u znak protesta zbog izgradnje hidroelektrane Namakhvani, najvećeg hidroenergetskog projekta u zemlji, postavila šator pored gradilišta kompanije Enka Renewables.

Šator je tu i nakon više od četiri mjeseca, a oko njega su nikli i mnogi drugi – pokret rođen u jednoj od najmarginalnijih regija Gruzije porastao je iznad svih očekivanja: 13. marta 2020. godine Čuvarima doline Rioni […] pridružilo se preko 5.000 demonstranata.

Zalažu se za istinski obnovljive izvore energije, a bune protiv ekstraktivističke energetske politike koju pod krinkom tranzicije provodi gruzijska vlada uz podršku međunarodnih institucija.

Smanjenje zavisnosti od fosilnih goriva (uglja i sl.) protekle decenije postaje centralno mjesto strategija infrastrukturnog razvoja. Razvoj finansiraju međunarodne organizacije (npr. Evropska banka za obnovu i razvoj / EBRD, Evropska investiciona banke, Međunarodni monetarni fond) koje su znatan dio svojih investicija preusmjerile na obnovljive izvore.

Iako nema sumnje u hitnost ulaganja u proizvodnju održive energije […], prakse koje podržavaju tekuću „tranziciju“ zapravo podrivaju napore u tom cilju. U stvarnosti se prečesto dešava da novi krugovi uticaja u energetici reproduciraju ekstraktivističku logiku petrokapitalizma, nastavljajući eksploataciju ekosistema i onih koji ih naseljavaju, a radi profita multinacionalnih energetskih kompanija.

Gruzija je jedna od zemalja u koju EBRD investira najviše po glavi stanovnika. Ova banka je formirana radi upravljanja tranzicijom na tržišnu ekonomiju, a i dalje je centralni igrač u cijelom postsocijalističkom prostoru. Aktuelna gruzijska vlada bazira energetsku strategiju na eksploataciji hidroenergije.

Barem tako tvrde razni ministri, ali cjelovitog i detaljnog strateškog dokumenta – nema. Uprkos tome se diljem zemlje trenutno gradi više od 100 hidroelektrana različitih veličina.

Aktuelni sukob oko izgradnje kompleksa Namakhvani pruža uvid u zajedničke imenitelje borbi protiv takvih projekata ne samo u Gruziji, nego i na čitavom postsocijalističkom prostoru, ali i trasira novu, pravedniju i istinski održivu energetsku politiku.

Stari i novi rizici

Protivljenje hidroelektrani Namakhvani bazira se na višestrukim ekološkim rizicima njene izgradnje. Više je grupa naučnika kritikovalo nepostojanje odgovarajućih studija uticaja na okoliš neophodnih za odobrenje tako ogromnog projekta. Posebno su alarmantni seizmički rizici, kako je više puta istakla Tea Godolaze, direktorica Instituta za geofiziku (Državnog univerziteta Ilia u Tbilisiju).

Pored mogućnosti pokretanja zemljotresa i umnožavanja ionako čestih lavina, brana bi uticala i na nivo vlažnosti teritorija. Time se rizikuje iskorjenjivanje znatnog broja endemskih vrsta flore, između ostalog i vinove loze Tvishi, dragocjene i jedinstvene sorte iz koje brojni stanovnici proizvode istoimeno vino – što je osnova održivog razvoja ove doline.

Uticaj hidroelektrane na okoliš i stanovnike doline prvi je i temeljni nivo aktuelne borbe, ali u međuvremenu protesti poprimaju i druge aspekte, što predstavlja i ključ širenja ovog pokreta preko granica i regije i države.

Antikapitalistički tonovi borbe za prirodu

S nastavkom protesta i pridruživanjem pristalica iz raznih dijelova gruzijskog društva, sastav pokreta postaje složeniji i mnoga se bitna pitanja artikulišu na više nivoa. Problematizuje se korištenje sve većeg udjela lokalne proizvodnje energije (do 10%) za rudarenje bitkoina. Radi se o energetski vrlo intenzivnoj aktivnosti s nula socijalnih davanja, zahvaljujući i gruzijskom poreznom režimu zasnovanom na paušalnom oporezivanju i beskrajnim ustupcima privatnim investicijama. Drugim riječima, pokret propituje ne samo lokalne nepravde nego i samu politiku energetskog sektora.

Zadnjih decenija se borbe za zaštitu okoliša na postsocijalističkom Istoku često artikulišu kao otvoreno antikapitalističke.

Protesti za spašavanje doline Rioni možda prvi put otvaraju tako širok prostor jednoglasnog i višestrukog protivljenja razvojnim politikama nametnutim nakon raspada Sovjetskog Saveza. Te se politike godinama reproduciraju pod sloganom „there is no alternative“ (nema alternative), preuzetim iz tačerističke demagogije.

Energetska politika u službi međunarodnog kapitala

Jedan od centralnih momenata kampanje bio je objavljivanje ugovora između turske kompanije Enka Renewables i gruzijske države: odredbe ugovora očito protivječe vladinim izjavama o Namakhvani kao temelju energetske nezavisnosti države, te održive i – prvenstveno – ekonomične opskrbe električnom energijom.

Ugovor je po ko zna koji put dokazao da lokalne političke elite potčinjavaju javne resurse interesima međunarodnog kapitala.

Prvo, ugovor pokazuje da je korporacija Enka i prije podnošenja studije uticaja na okoliš – koja se kasnije pokazala neadekvatnom – kupila (na 99 godina) 600 hektara zemljišta u dolini po simboličnoj cijeni od jednog eura.

Nadalje, država tim ugovorom nudi kompaniji bezbroj garancija. Prvo, zemljište i infrastrukturu za izvoz električne energije (finansirane iz javnog budžeta, kroz kredit EBRD-a). Dalje, vlada se obavezuje i da će tokom 15 godina električnu energiju koju proizvede Enka otkupljivati po fiksnoj cijeni – u nekim sezonama višoj od cijene uvezene električne energije.

Država se obavezuje i na godišnju naknadu kompaniji – čak i ako kompanija ne proizvede ugovorom naznačenu količinu električne energije! Sve to u zamjenu za 800 miliona dolara koje kompanija ulaže u razvoj hidroelektrane.

Nažalost, uslovi ovog ugovora poznati su svima koji se zadnjih decenija bave odnosima države i kapitala kroz velike infrastrukture, ne samo u zemljama periferije poput Gruzije [i Balkana, op. ur.] nego i globalno. Upravo zahvaljujući [tim saznanjima] pokret za spašavanje doline Rioni proširuje svoje granice […].

Druge vrste energije i energetske politike

Nije slučajno da u kritikama koje artikulišu Čuvari doline čujemo odjeke svih onih koji se suprotstavljaju [izgradnji sličnih objekata drugdje u svijetu i u samoj Gruziji]. […]

Otpor u dolini Rione najnoviji je u nizu mobilizacija protiv sličnih projekata u planinskim regijama Gruzije […]. Čuvari doline se mogu smatrati dijelom šireg pokreta koji se suprotstavlja izgradnji koja se vrši bez imalo brige za stanovništvo i ekosisteme kroz koje prolaze.

Ovaj heterogeni pokret djeluje u raznim borbama (i izvan gruzijskih granica). Te borbe još nisu savršeno povezane, ali postepeno akumuliraju znanje i iskustvo, i podržavaju jedni druge.

Upravo se iz tih veza crpi snaga borbe protiv hidroelektrane Namakhvani i polako polažu temelji energetske politike koja se suprotstavlja ekstraktivizmu koji forsiraju države i korporacije.

S jedne strane, u gruzijskom kontekstu je ova borba već jedinstven slučaj samoorganizovane masovne mobilizacije koja nailazi na podršku raznih regija Gruzije. U toj borbi se ogleda (i spaja) mnoštvo i isprepletenost raznih vidova marginalizacije, što je zajedničko iskustvo velikog broja Gruzijaca.

S druge strane, masovna i neočekivana podrška stiže iz dijaspore širom Evrope (podrška protestima u Kutaisiju održana je i pred gruzijskom ambasadom u Rimu). Utkanost različitih elemenata ovog protesta i podrška tolikog broja ljudi nesumnjivo su rezultat uporne mobilizacijske taktike Čuvara doline Rioni, njihovog etičkog stava i sposobnosti otpora represivnim strategijama države.

Sve to se ne svodi na odbranu doline Rioni, nego se sve više artikuliše kao protivljenje jedinom pravcu ekonomske politike Gruzije u posljednjih 30 godina: potpunoj otvorenosti za privatne investicije u svim područjima – od zdravstva, energije, špekulacija nekretninama, sve do kripto valuta.

Istinski održiv energetski razvoj mora se trajno distancirati od logike koja razne izvore energije tretira kao resurse koji se ekploatišu maksimalnim intenzitetom: ove operacije su za samo par stoljeća nepovratno poremetile ravnotežu planete. Borbe poput ove protiv hidrocentrale Namakhvani svojim heterogenim i neprestano rastućim sastavom postavljaju temelje radikalno drugačije energetske politike […].

IZVOR: DINAMOpress

Objavljeno: 30/03/2021.

Foto: Bankwatch